Τα τραγούδια ταξιδεύουν με το τρένο (singing in the (t)rain)

Στα πρώτα χρόνια (1853) των γερμανικών σιδηροδρόμων τραγουδιόταν το γνωστό ρεφρέν τρούλα-τρούλα-τρούλα-λαλά στο τραγούδι «Auf der schwäb’schen Eisenbahne» (που έχει μεταφραστεί και στα ελληνικά παραφρασμένα) από τη χορωδία Fischer το 2006. Οι στίχοι του τραγουδιού αντικατόπτριζαν την υποδοχή του νέου μεταφορικού μέσου, την εποχή εκείνη, με ύφος και σαρκασμό. Λίγα χρόνια αργότερα (1882) κυκλοφορούν τα πρώτα τραμ στην Αθήνα και ήταν επόμενο να τραγουδηθούν στο «Το Τραμ το Τελευταίο», ίσως από τα πρώτα αρχοντορεμπέτικα της προπολεμικής Αθήνας. Το ακούτε από τη Βίκυ Μοσχολιού.

Πολλά χρόνια αργότερα, ο André Rieu με την ορχήστρα του, στο The Music Of The Night, επαναλαμβάνει το κλασικό κομμάτι του Ed. Strauss «Bahn Frei» (προς αναχώρηση) μέσα σε θύελλα χειροκροτημάτων και ενθουσιασμού. Το 1969 είναι σημαντικός σταθμός για το τραγούδι, που ταξιδεύει με σύγχρονα τρένα, χωρίς να χάσει τη νοσταλγία του.Η Sandie Shaw, πρώτη Αγγλίδα νικήτρια σε Eurovision (1967), αναδεικνύεται και η πρώτη «σταθμαρχίνα» με δύο σημαντικές σιδηροδρομικές επιτυχίες, «Trains and Boats and Planes» και το Monsieur Dupont τραγουδήθηκε με μεγάλη επιτυχία στα γαλλικά από τις Les Milady's και στα γερμανικά από τη Manuela  με τους εξής στοίχους:

δεύτερη στροφή … Er nimmt die Mütze, er stell' die Weichen, wir fahren los, Paris adé. Durch grüne Wälder durch weite Felder, und in der Schweiz, da liegt der weiße Schnee ρεφρέν….. Monsieur Dupont (taratata), 2x es ist so schön die Welt zu sehen mit Ihrer Eisenbahn Monsieur Dupont (taratata) und Ihr Wagon (taratata) der ist der schönste Eisenbahnwagon der Welt.

Σε ελεύθερη μετάφραση….. παίρνει το καπέλο του, αλλάζει τη διακλάδωση, αναχωρούμε, Παρίσι adé. Διασχίζουμε δάση και ατέλειωτους κάμπους και την Ελβετία, εκεί που κατοικεί το χιόνι ρεφρέν….. Monsieur Dupont (taratata)… είναι όμορφα να ταξιδεύεις με το τρένο σας Monsieur Dupont (taratata) το βαγόνι σας ….. είναι το ομορφότερο βαγόνι του κόσμου.

Στη δεκαετία του ΄70 κυκλοφορούν τα πρώτα Intercity. Ο Gunter Gabriel τραγουδά το «Intercity Linie Nummer 4». Η Νάνα Μούσχουρη τραγουδά το 1985, στο δίσκο Η ενδεκάτη Εντολή, «Μακρυά στην Κατμαντού», Στίχοι: Νίκος Γκάτσος, το video περιέχει αγγλικούς υπότιτλους. «Πάει έφυγε το τρένο, έφυγες και εσύ» Ζωή Φυτούση. «Το Τρένο το Μεταξένιο» της Σοφία Μιχαηλίδου,«Τρένο Φάντασμα» Ξύλινα Σπαθιά.

Κάποια άλλα ξενόγλωσσα είναι:
http://www.youtube.com/watch?v=X0-_aQHSmA0 (γερμανικό)
http://www.youtube.com/watch?v=96hIOaJJ3fc&feature=channel (σιδηροδρομικό γερμανικό εμβατήριο)
http://www.youtube.com/watch?v=LWbFfFmeuSU (τυρολέζικο)
http://www.youtube.com/watch?v=PJRCYWhAvxY  (Indian pacific, Australia)
http://www.youtube.com/watch?v=Q7hDQXOvlOA (Dreams of the Yukon)
http://www.youtube.com/watch?v=EOGY6s9qtlg (The Black Irish Band)
http://www.youtube.com/watch?v=rHqWJNNhaZM (Train to Utah) 

Ο Κώστας Ζουγρής δημοσίευσε στην εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ ένα άρθρο για τα «τρένα που … μεταφέρουν τραγούδια». Το άρθρο έχει ως εξής (οι διευκρινήσεις και τα links στις ιστοσελίδες είναι δικές μου): Ταξίδι με τρένο, μια απόλαυση με πολλά πλεονεκτήματα για όσους λατρεύουν να γνωρίζουν νέους τόπους και να απολαμβάνουν τη φύση, ταξιδεύοντας με ένα από τα ασφαλέστερα μέσα μεταφοράς, σύμφωνα με τις στατιστικές. Ειδικά αυτή την εποχή οι λάτρεις του φθινοπώρου ίσως έχουν έναν λόγο παραπάνω να απολαύσουν την κάθε διαδρομή.

Τα τρένα διανύουν ήδη τον τρίτο αιώνα παρουσίας από την ημέρα που εμφανίστηκαν για πρώτη φορά και από την εποχή που τα έσερναν άλογα έχουν περάσει -τουλάχιστον σε άλλες χώρες- σε ένα εξωπραγματικό για πολλούς επίπεδο, με υπερβολικά μεγάλες ταχύτητες, ανταγωνιζόμενα συχνά τις αεροπορικές μεταφορές. Σημαντική είναι η επίδραση αυτού του μεταφορικού μέσου στους μουσικοσυνθέτες, με τραγούδια που άρχισαν να αναφέρονται στα τρένα από τις πρώτες μέρες που παρουσιάστηκαν, στις αρχές του 19ου αιώνα. Τότε, για τους τραγουδιστές των μπλουζ ήταν αγαπημένο θέμα και μέσα από τα τραγούδια τους ταξίδευαν σε όλη την Αμερική με τις ατμομηχανές. Τα τραγούδια που αναφέρονται με διάφορους τρόπους στα τρένα είναι περισσότερα από 1.000 και θα ήταν αδύνατο να αναφερθούν όλα. Μία επιλογή από αυτά θα βοηθούσε, ίσως, σε ένα νοερό ταξίδι στο παρελθόν και θα θύμιζε στον καθένα από εμάς διαδρομές που μπορεί να μην είναι μεγάλες σε χρονική διάρκεια, όπως αυτή π.χ. που μας προτρέπει να κάνουμε ο Μανώλης Μητσιάς με το τραγούδι του Γιώργου Χατζηνάσιου (1973), σε στίχους του Γιάννη Λογοθέτη, Πάρε τον ηλεκτρικό (έχω αγωνία, στη Νέα Ιωνία έλα, σ' αγαπώ) από το άλμπουμ Έχει ο Θεός. «Το σπίτι τρέχει ή το τρένο / ή μήπως έτρεχε το βράδυ / προς το δικό της πεπρωμένο», από το Τρένο των 9.10, που ακούστηκε στη σειρά «Η ζωή που δεν έζησα», με την Ελευθερία Αρβανιτάκη, σε ποίηση του Μιχάλη Γκανά και μουσική του Δημήτρη Παπαδημητρίου, ο οποίος έχει στο ενεργητικό του τη μελοποίηση πολλών ποιητών - Οδυσσέας Ελύτης, Μαρία Πολυδούρη, Κώστας Καρυωτάκης κ.ά.

Ο Μάνος Ελευθερίου μέσα από το μεγάλο ποιητικό και στιχουργικό του έργο είναι δύσκολο να απουσιάζει από κάθε θεματική αναζήτηση τραγουδιών· εδώ μάλιστα έχει μία από τις σημαντικότερες παρουσίες με τη σύνθεση του Μίκη Θεοδωράκη Το τρένο φεύγει στις 8, που τραγουδά η αξέχαστη Μαρία Δημητριάδη, μεταφέροντάς μας, Νοέμβρη μήνα, σύμφωνα και με τον στίχο, στην Κατερίνη, το 1970. Εδώ με την Αλεξια http://www.youtube.com/watch?v=Xq6N8Ia-YtY. Ο Γιάννης Σπανός έγραψε για τη Βίκυ Μοσχολιού την επιτυχία τού 1977 Σ' ένα εξπρές, σε στίχους του Κυριάκου Ντούμου, ο Σπανός είναι ο συνθέτης και στο Γύριζαν τα τρένα, σε στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου από την Οδό Αριστοτέλους, με ερμηνεύτρια τη Χάρις Αλεξίου. Τα τρένα που φύγαν, το 1965, έγιναν και διεθνής επιτυχία για τον Σταύρο Ξαρχάκο, σε ορχηστρική μορφή. Οι ελληνικοί στίχοι ανήκαν στον Βαγγέλη Γκούφα, η ερμηνεία στη Βίκυ Μοσχολιού και είχε χρησιμοποιηθεί στο θεατρικό έργο Μην πατάτε τη χλόη. Η μελωδία όμως είχε χρησιμοποιηθεί παλαιότερα με άλλο τίτλο (Το τραγούδι της Αθήνας) στο ντοκιμαντέρ Η Ελλάς χωρίς ερείπια. Το ακούτε http://www.youtube.com/watch?v=iJI-HamuntI ή με την Αγνή Μπάλτσα στο https://www.youtube.com/watch?v=MbufTqUXODE.
 
Το Κάποιο τρένο του Δήμου Μούτση, σε στίχους του Νίκου Γκάτσου, ήταν το πρώτο τραγούδι που ηχογράφησε σε δίσκο η Δήμητρα Γαλάνη (χτες το βράδυ κάποιο τρένο στο σκοτάδι χάθηκε, Μου πες να σε περιμένω, κι η καρδιά ζεστάθηκε).

Το Κάνε κάτι να χάσω το τρένο, του Τάκη Μουσαφίρη, με τον Δημήτρη Μητροπάνο, δεν είχε την κριτική αποδοχή όταν πρωτοκυκλοφόρησε, το 1976. Παραμένει όμως σήμερα ένα από τα σημαντικότερα τραγούδια του μεγάλου λαϊκού τραγουδιστή (Αυτό το τσιγάρο που καίει, είναι το τελευταίο, τα μάτια σου κλείσε δεν θέλω να δεις ότι κλαίω, γιατί είναι μοιραίο να φύγω, σε λίγο. Κάνε κάνε κάτι λοιπόν να χάσω το τρένο, αγκάλιασέ με, φίλησέ με, μέσα στα χέρια σου τα δυο φυλάκισέ με).

Η Ταχεία της Ελένης Βιτάλη είναι ένα από τα καλύτερα τραγούδια της και γράφτηκε από τον Τάκη Σούκα σε στίχους του Νίκου Μπακογιάννη (Κοίτα με στα μάτια και θα καταλάβεις όλα όσα θέλω να σου πω, Της χαράς το τρένο τρέχα να προλάβεις, πάνω στο εισιτήριο γράφει «Σ' αγαπώ»). Κυρίαρχοι στον χώρο του ελληνικού ροκ οι Τρύπες, στο άλμπουμ 9 πληρωμένα τραγούδια μάς παρουσιάζουν το Τρένο, όπου, σύμφωνα με τον στίχο του Γιάννη Αγγελάκα, οι βροχές ρωτούν «Τι έγινε αυτό το τρένο που έβλεπε τα άλλα τρένα να περνούν».

Αλλα τραγούδια με αναφορά σε τρένα είναι τα Μες στης καρδιάς σου το Μετρό - Καλλιόπη Βέττα, Το τρένο - Αννα Βίσση, Μυστήριο τρένο - Χρήστος Θηβαίος, Πάρ' το τρένο, πάρ' το πλοίο - Σταμάτης Κόκοτας, Μέσα στο τρένο Γερμανίας Αθηνών - Στέλιος Καζαντζίδης, Εφήμερες αγάπες του Γιάννη Πάριου, με την Αλκηστη Πρωτοψάλτη.


Πασίγνωστο είναι το τραγούδι των Μ. Λοίζου και Λ. Παπαδόπουλου, Παποράκι του Μπουρνόβα που το έχουν τραγουδήσει οι Γ. Καλατζής και Γ. Νταλάρας. Το τραγούδι αυτό αρχίζει με το τετράστιχο:
Παποράκι του Μπουρνόβα
και καρότσα της στεριάς πόσα τάλιρα γυρεύεις στον Περαία να με πας...

Το τετράστιχο αυτό αναφέρεται στη μικρασιατική καταστροφή. Υπάρχουν πολλές ερμηνείες για το τι εννοούν οι στίχοι του. Σύμφωνα με την άποψη που δίνουν έλληνες ξεναγοί της Σμύρνης είναι η ακόλουθη: όταν διερωτηθούμε για ποιο πλοίο μιλάει το τραγούδι, θα βρεθούμε σε αδιέξοδο, καθότι το Μπουρνόβα (Bornova) είναι προάστιο της Σμύρνης και βρίσκεται σε βουνό. Η λέξη παποράκι (δηλαδή βαποράκι) προέρχεται από το γαλλικό vapeur που σημαίνει ατμός. Σε συνδυασμό και με το δεύτερο στοίχο (και καρότσα της στεριάς) αναγόμαστε σε τρενάκι που ένωνε τον Περαία της Σμύρνης με τo Μπουρνόβα.

Πράγματι, υπήρχε σιδηροδρομική γραμμή μεταξύ τους και οι στοίχοι αναφέρονται σε αυτήν τη συγκεκριμένη διαδρομή. Σήμερα δεν χρησιμοποιείται η λέξη Περαία αλλά η τουρκική karsiyaka. Η παλιά σιδηροδρομική γραμμή , με έτος κατασκευής 1865, έχει αντικατασταθεί με σύγχρονο δίκτυο και η ένωση των δυο αυτών πόλεων γίνεται με Μετρό και Προαστικό .

Τα τραγούδια από τον χώρο της ξένης μουσικής που αναφέρονται στα τρένα είναι τόσο πολλά, που μια απλή αναφορά τίτλων και ερμηνευτών θα ήταν αρκετή για να συμπληρωθεί ο διαθέσιμος χώρος. Υπάρχουν τραγούδια που μας μεταφέρουν με τον στίχο τους σε κάποια τοποθεσία ή σταθμό, όπως τα Last Train Το Clarksville-Monkees, Last train Το Trancentral-KLF, On The Atchison, Topeka & Santa Fe με την Judy Garland από την ταινία Harvey Girls, Big Train From Memphis-Creedence Clearwater Revival, City Of New Orleans-Arlo Guthrie, Midnight Train Το Georgia-Gladys Knight And The Pips, Marrakesh Express-Crosby, Stills and Nash, Take The «Α» Train-Duke Ellington και Downtown Train-Tom Waits, και τα δύο για τη Νέα Υόρκη.

Υπάρχει το τρένο της ειρήνης, Peace Train, με τον Cat Stevens, της αγάπης, Love Train, με τους Ο'Jays, Train Of Love με τον Neil Youmg και τους Crazy Horse, του φόβου, Freight Train Comin-Metallica, των φαντασμάτων, Ghost Train με Bee Gees, αλλά και διαφορετικό τραγούδι με τον ίδιο τίτλο από τους Counting Crows, του μυστηρίου, Mystery Train, από τα πρώτα τραγούδια του Elvis Presley, της φυγής, Runaway Train-Soul Asylum για τα χιλιάδες παιδιά που εξαφανίζονται κάθε χρόνο από τα σπίτια τους, επιλέγοντας τον δρόμο της εγκατάλειψης της οικογενειακής στέγης και αναζητούνται από τους δικούς τους. Τέλος, υπάρχει και το τρελό τρένο του Ozzy Osbourne, Crazy Train. Στο The Letter οι Box Tops δεν έχουν τον χρόνο να πάρουν κάποιο τρένο και επιλέγουν το αεροπλάνο για να βρεθούν κοντά στην αγαπημένη τους. Αντιθέτως, οι 1910 Fruitgum Co. επιλέγουν το τρένο για την ίδια αιτία στο The Train.Το Trans-Europe Express των Kraftwerk είναι εμπνευσμένο από την ομώνυμη εταιρεία τρένων που δημιουργήθηκε το 1957 και καλύπτει Ολλανδία, Βέλγιο, Γαλλία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Ελβετία και Γερμανία. Το ακούτε στο http://www.youtube.com/watch?v=waDCF6l8L4E&feature=related.Train In Vain των Clash λέγεται η μεγάλη επιτυχία του 1979 από το άλμπουμ τους London Calling. Στο τραγούδι δεν ακούγεται ο τίτλος, που αρχικά ήταν Stand By Me, αλλά άλλαξε για να μην μπερδεύεται με το τραγούδι του Ben Ε. King.Το Blue Train του John Coltrane υπάρχει στο ομώνυμο άλμπουμ του 1957, το Night Train του James Brown (1962) είχε ακουστεί 10 χρόνια πριν από τον Buddy Morrow στην πρώτη του εκτέλεση.

Το Midnight Special είναι ένα διαχρονικό, παραδοσιακό στην ουσία τραγούδι από τις αρχές του περασμένου αιώνα, που ο Lead Belly κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στη δεκαετία του '30, με πολλές διασκευές τα επόμενα χρόνια. 500 Miles-Peter, Paul and Mary, στη γαλλική του έκδοση J'etends Siffler Le Train από τον Richard Anthony, Express-Β.Τ. Express, Engine #9-Wilson Pickett, Homeward Bound-Simon and Garfunkel, Downbound Train-Bruce Springsteen, King Of The Road-Roger Miller, Long Train Runnin'-Doobie Brothers, Love In Vain-Robert Johnson, Me and Bobby McGhee-Janis Joplin, Morning Train (9 Το 5)-Sheena Easton, One After 909-Beatles, People Get Ready-The Impressions, Station Το Station-David Bowie, Don't Sleep In The Subway-Petula Clark, Train Song-Nick Cave, When Loves Come Το Town-U2 και Β.Β. King, Night Train-Guns 'Ν' Roses, Desperadoes Waiting For Α Train-Rita Coolidge, είναι τραγούδια που για διάφορους λόγους δεν θα έπρεπε να λείπουν από αυτή τη σελίδα.

Τα γραμματόσημα ταξιδεύουν με τα τρένα
Τα Ελληνικά Ταχυδρομεία (ΕΛΤΑ) εξέδωσαν μια αναμνηστική σειρά γραμματοσήμων με τίτλο  «Σιδηρόδρομοι της Ελλάδας», αφιερωμένη στη διαχρονική παρουσία του σιδηροδρόμου στην Ελλάδα, στην συμβολή του στην κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη της χώρας και στην ιστορική του προσφορά κατά τα 150 χρόνια της λειτουργίας του.