Ο ιστορικός Σιδηρόδρομος της Ηλείας (oldtimer railway in Peloponnese)

Αφορμή για τη συγγραφή του άρθρου δόθηκε απο την πρωτοβουλία νέων παιδιών να αποθανατίσουν σιδηροδρομικό υλικό ξεχασμενο και παρατημένο στη μοίρα του. Κανεις πλέον δεν ενδιαφέρεται για αυτά τα γερικα αλλά αθάνατα βαγόνια, τα κλειδιά αλλά και τους μουτζούριδες, που κουρνιάζουν πάνω σε τροχιές με ημερομηνία 1875. Τότε άρχισαν όλα...

Επίγονος του θρυλικού Κολοσούρτη

Ο σιδηρόδρομος, σαν ένα αντικείμενο που σύρεται πάνω σε ράγες, είναι πάρα πολύ παλιά υπόθεση. Ως μεσον όμως μεταφοράς, όπως το γνωρίζουμε σήμερα, έχει ηλικία γύρω στα 180 χρόνια. Γύρω στα 1830, στη κεντρική Ευρωπη άρχισε να κινείται και να σύρεται αυτό που αποκαλούμε σιδηρόδρομο και έγινε τόσο διαδεδομενο που η χρήση του επεκτάθηκε σε όλο τον γνωστό τότε κόσμο. Εδω στην Ελλάδα ήρθε γυρω στα 1870 και ήταν το μοναδικό μέσο μεταφοράς, μαζί με τα γαιδουρακια (εννοω τις ταχυδρομικές άμαξες) και τα ψαροκάικα.... το αυτοκίνητο ήρθε πολύ αργότερα στη ζωή μας. Στην προπολεμική Ελλάδα υπήρχε υποτυπώδες οδικό δίκτυο και η επικοινωνία γινόταν πολύ δύσκολα. Όπου υπήρχε θάλασσα, τα πράγματα ήταν πιό ευκολα. Η συγκοινωνία γινόταν με καραβια.

Αυτός ήταν και ο κύριος λόγος που ο σιδηρόδρομος βρήκε μεγαλη απήχηση και στηνΕλλάδα.. και ευτυχώς που υπήρχε ο Χαρίλαος Τρικούπης, ο εμπνευστής και δημιουργός του σιδηροδρομικού μας δικτύου, που αν και χρεωκόπησε τη χώρα, τουλάχιστον έφτιαξε υποδομή που υπήρχε μέχρι πρότεινος (μιλώ για το δίκτυο του ΣΠΑΠ που έχει σχεδόν καταργηθεί). Σε όλη την Ελλάδα είχαν κατασκευαστεί δίκτυα που ένωναν τις τοπικές κοινωνίες για τη μετακίνηση αγαθών και των πολιτών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο οδοντωτός Διακοφτού-Καλαβρύτων, που έγινε με σκοπό τη μεταφορά σιτηρών από τα ορεινα προς τα πεδινά, επειδή το κόστος αγορας απο το εξωτερικό, π.χ. τη Ρωσία ήταν πολύ ακριβό.

Η φωτογραφια στα αριστερά δείχνει σε γκραβούρα το σιδηροδρομικό δίκτυο της Πελοποννήσου στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Φαίνονται οι γραμμές Κορίνθου-Πατρών-Πύργου αλλά και Ναυπλίου-Τριπόλεως, ενώ υπο κατασκευή ήταν και η επέκτασή τους προς Σπάρτη και Γύθειο, που δυστυχώς δεν πραγματοποιήθηκε (στη φωτό η λεζάντα λέει..υπό κατασκευή). Στην περιοχή της Ηλείας υπήρχαν σε λειτουργία οι σιδηροδρομικές γραμμές Κατακώλου-Πύργου-Ολυμπίας και Καβάσιλα-Κυλλήνης. Στο Βαρθολομιό υπήρχε σιδηροδρομικός σταθμός, που έκλεισε το 1993 μαζί με τη γραμμή Καβασίλων - Κυλλήνης. Διέθετε μία πλευρική και μία κεντρική αποβάθρα και βοηθητικές εγκαταστάσεις. Η Κυλλήνη αποτελούσε ένα θέρετρο την εποχή εκείνη (ακόμη και σήμερα μου αρέσει). Είχε τα Ιαματικά λουτρα αλλά και τη σύνδεση με τα νησιά του Ιουνίου. Συνεπώς, ο σιδηρόδρομος ήταν απαραίτητος. Η «Ριρίκα», το μικρό τρενάκι συνέδεε καθημερινά τον Καβάσιλα Ηλείας με την Κυλλήνη και τα Ιαματικά Λουτρά του Καϊάφα, ήταν σημαντικό μέσο μεταφοράς.

Ο προπολεμικός Πύργος Ηλείας έχει μια ιστορία γεμάτη αρχοντιά. Εδώ, τοποθετείται η Αρχαία πόλη Δυσπόντιο, ενώ στα περίχωρα του Πύργου ήταν η αρχαία πόλη Λέτρινα, απ' όπου είχε πάρει και την ονομασία του ο Δήμος Λετρίνων. Η ονομασία της πόλης προέρχεται από τον πύργο που είχε κατασκευάσει, το 1512, στην θέση του Επαρχείου ο Μπέης της ευρύτερης περιοχής Γεώργιος Τσερνωτάς. Από τότε μέχρι σήμερα έχει χυθεί πολύ μελάνι στο βιβλίο της ιστορίας. Ξεφυλλίζοντάς το, περνάμε τη Βενετοκρατία (που ήταν ο σταθμός των διερχόμενων εμπόρων που πήγαιναν προς τη Ζάκυνθο), την Τουρκοκρατία (όπου είχε η πόλη ειδική μεταχείριση φορολογικών προνομίων με τις ενέργειες του προεστού Γ. Αυγερινού), Επανάσταση του 1821 (οι κάτοικοι ήταν από τους πρώτους που κήρυξαν τον πόλεμο εναντίον των Τούρκων), Επί Καποδίστρια (που πραγματοποιήθηκαν πολλές εξεγέρσεις με πρωταγωνιστές την οικογένεια Κρεστενίτη), Βαυαροκρατία (το 1840 οι αγρότες εξεγέρθηκαν εναντίον του Βασιλιά με κύριο αίτημα την κατάργηση της φορολογίας των προϊόντων τους), τα σταφιδικά (η καλλιέργεια της σταφίδας συγκεντρώθηκε σε μερικούς πλούσιους κτηματίες οι οποίοι νοίκιαζαν τα κτήματά τους στους γεωργούς με εξαθλιωτικούς όρους) και η περίοδος της κατοχής (με έντονο αντιστασιακό αγώνα). Παράλληλα, σημάδια ακμής παρουσιάστηκαν και στην πνευματική ανάπτυξη του τόπου, στη Μουσική, τον Κινηματογράφο και το Θέατρο.

Οι Πυργιώτες αγαπούν το Σιδηρόδρομο. Εχουν αφιερώσει και δρόμο με την ονομασία Οδός Σιδηροδρόμου Πύργου-Κατακώλου. Και αυτό δεν ειναι τυχαίο. Σύμφωνα με στοιχεία απο το ιστορικό αρχείο του Δήμου,  η σιδηροδρομική γραμμή Πύργου - Κατακώλου είναι η πρώτη Δημοτική Επιχείρηση στην Ελλάδα (εκτός Αθήνας και Αττικής). Όταν ξεκίνησε η κατασκευή της επί Δημαρχίας Λετρίνων (Πύργου) του Πέτρου Αυγερινού, το ημερολόγιο έγραφε 22 Σεπτεμβρίου 1878. Οι κάτοικοι της περιοχής είχαν ένα μέσον να κυκλοφορήσουν και να πηγαίνουν στο επίνειο της πόλης (Κατάκωλο), αλλά και στον αρχαιολογικό χώρο της Ολυμπίας ή στα λουτρα Κυλλήνης και Καίφας. Ήταν συνεπώς προφανές, ότι ο σιδηρόδρομος προσέφερε πλείστα πλεονεκτήματα, που δεν διέθεταν άλλες πόλεις της Ελλάδος, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα κοσμοπολίτικο περιβάλλον, ανάλογο της Αλεξάνδρειας ή της Σμύρνης σε αναλογική φυσικά κλίμακα.

Η πρώτη ατμομηχανή που χρησιμοποιήθηκε στην περιοχή ήταν η Ζ586 και ο τύπος της εξασφάλιζε την έλξη φορτίων (βαγονιών) και απο τις δυο μετώπες, εξ ου και ονομάστηκε Κολοσούρτης. Για τον Κολοσούρτη λοιπόν, έχουν γραφτεί πολλές ιστορίες και ονομάστηκε δικαίως «το τρένο της αγάπης», γιατί στη διαδρομή πλέκονταν πολλά ειδύλλια απ' όσους πήγαιναν για μπάνιο στην παραλία του Κατακόλου. Πολλές απίθανες ιστορίες είχαν εκτυλιχθεί μέσα στο τρένο. Κάποιες γυναίκες που δεν είχαν να πληρώσουν το εισιτήριο, έκρυβαν τα παιδιά τους κάτω από τις φούστες τους ή κάτω από τα καθίσματα (τότε τα τρενα ειχαν και θέσεις Γ κατηγορίας). Ο Κολοσούρτης, συνδέεται και με το γραφικό εισπράκτορα, Θύμιο, τον εισπράκτορα, ντυμένο στη μπλε στολή, με το σιρίτι στον ώμο, που έδινε το σήμα της αναχώρησης και φώναζε σε κάποιες που έκρυβαν τους λαθρεπιβάτες πιτσιρικάδες..«Για ξεσκεπάστε και πληρώστε»

Το ΣΒΚ ήταν για την εποχή εκείνη, το μοναδικό διήμερο για ξεκούραση ή για μια μικρή εκδρομούλα στα πέριξ, και αυτό γινόταν μονο με το σιδηρόδρομο.. αυτοκίνητο τότε δεν υπήρχε.... Η επιστροφή λοιπόν,, με το τελευταιο τρενο της γραμμής, ήταν ένα μικρό πανηγύρι. Φαντάζομαι, πώς αγκομαχούσε η ατμομηχανή στην ανηφόρα απο τα Γρανιτσέικα στον Αϊ Γιάννη... και αν ήμουνα εκεί θα κατέβαινα να παω περπατητός και να κλέψω μια τσαπιά απο σταφύλια στο διπλανό κτήμα....

Λέγεται, ότι ο Μίκης Θεοδωράκης, που πέρασε αρκετά από τα μαθητικά του χρόνια στον Πύργο, εμπνεύστηκε από τον ήχο της μηχανής του Κολοσούρτη το ρυθμό για το τραγούδι του "Μαργαρίτα - Μαργαρώ". 

Ο σιδηρόδρομος Πύργου - Κατακώλου υπάγεται στους ΣΠΑΠ το 1951, ενώ αργότερα με την αναδιάρθωση όλου του σιδηροδρομικού οργανισμού (ΣΕΚ) διαδέχεται απο ένα άλλο σχήμα που διατηρεί τη σημερινή του μορφή (ΟΣΕ). Οι σιδηρόδρομοι αντεχουν όλες τις οικονομικές κρίσεις και συνεχίζουν να ρολάρουν πάνω στις σιδηροτροχιές. Είχα την ευκαιρία να απολαύσω αυτές τις μαγευτικές διαδρομές και να τις βιντεοσκοπίσω, εδώ  από Πάτρα μέχρι Ολυμπία.

Τα χρόνια περνούν και μαζί τους τα τρενα.... μέχρι το 2011 όπου οι μαγευτικές διαδρομές με τρένο στην Ηλεία και γενικότερα στη Δυτική Πελοπόννησο αποτελούν πια μακρινό παρελθόν και όνειρο και όχι μόνο για τους .. Πυργιώτες!!!". Τα βαγόνια ρημάζουν, ...εκεί στιβαγμένα το ένα δίπλα στο άλλο... εκεί που πριν πολλά χρόνια εκτελούσαν δρομολόγια "αγαπης" και ανθρωπιάς....  

Οι σύγχρονοι πολιτικοί μας δεν αγάπησαν το σιδηρόδρομο και ειναι χαρακτηριστική φωτογραφία πρώην πρωθυπουγού να ξηλώνει τις γραμμές του τραμ μέσα στην Αθήνα. Όμως υπάρχουν ακόμη καποιοι μερακλήδες που αγαπούν αυτο το μεταφορικό μέσον και πάντα λένε... με το σιδηρόδρομο ταξιδεύεις..δεν μεταφέρεσαι. 

Ένα ενδιαφέρον και αναλυτικό άρθρο για το σιδηρόδρομο της Ηλείας βρίσκεται εδω.  

Οι φωτογραφίες προέρχονται απο τους συμμετέχοντες στο εργαστήρι φωτογραφίας, που είναι ένα απ΄τα εργαστήρια του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για Νέους και Παιδιά. Είναι μια καταπληκτική ομάδα απο νέα παιδια που αποθανατίζουν τον κόσμο μέσα απο την ίδια την ψυχή τους.