Πύλος

Πύλος
Αυστραλία

Ο πατέρας μου ήταν πολυταξιδεμένος και με έπαιρνε μαζί του στα μακρινα ταξίδια. Σε ένα ταξιδι που διήρκησε ένα μήνα, το αγγλικό πλοίο RMS ORION (https://en.wikipedia.org/wiki/RMS_Orion ) έπιασε στα ανοικτα της Πύλου και βγήκαμε στη στεριά με βάρκες. Από τότε ειχα να πάω στην Πύλο.

Μοιάζει σαν το βραχο του Γιβραλτάρ, αλλά δεν ειναι. Είναι το άκρο της Σφακτηρίας, που δημιουργεί φυσικό εμπόδιο σχηματίζοντας τον κόλπο του Ναυαρίνου.... Εδώ την έπαθε ο Ιμπραήμ....

Το νησάκι της Σφακτηρίας και οι αντικρηνές βραχονησίδες με ιστορία ναυμαχιών ήδη απο την εποχή των Αθηναίων και των Σπαρτιατών.

Κλασικό οικοδόμημα στην Πύλο (και δίπλα το Δημαρχείο). Όπως αναφέρει η ταμπέλα στην εισοδο, εδώ γεννήθηκε ένα μεγαλος έλληνας Ολυμπιονίκης, ο Τσικλητήρας.Όλη η πόλη ειναι σουλουπωμενη, ενώ κάποιους δρόμους έχουν δενδροφυτεύσει. Αν και στο άκρο της ελλάδας, αξίζει μια επίσκεψη στην πόλη..

Απο την είσοδο του Νιόκαστρου (στο λόφο πάνω απο την Πύλο) φύλακας, μαζί με το Παλαιόκαστρο, του περάσματος του φυσικού λιμανιού της Πύλου. Το κάστρο είναι παιδί των μοντέρνων για την εποχή οχυρωματικών τάσεων, που ήθελε την πλήρη αξιοποίηση των πυροβόλων όπλων (κανονιών) και παράλληλα, την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αμυντική προστασία του εσωτερικού οικισμού αλλά και του ίδιου του οικοδομήματος από τα εχθρικά πυρά.

Χτίστηκε το 1573 από τους Οθωμανούς, αλλά οικοδομήθηκε αμέσως μετά από την ήττα που γνώρισε ο στόλος τους στη ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571). Την Οθωμανική κυριαρχία ακολούθησε η Βενετική παρουσία στην περιοχή από το 1686 έως το 1715 και η σύντομη εξέγερση των Ορλωφικών το 1770, μέχρι και την τελική απελευθέρωση με την ελληνική επανάσταση του 1821 και την άφιξη του Γαλλικού εκστρατευτικού σώματος.

Η θεση του Νιόκαστρου (Ακρόπολη) ελέγχει όλη τη θαλάσσια περιοχή και ειναι μάλλον απίθανο να έρθουν πειρατές χωρίς να γίνουν αντιληπτοί... μόνο ο Ιμπραημ την έπαθε στη γνωστή Ναυμαχία του Ναβαρίνου (κάποιοι εχουν δει την ταινια ΤΑ ΚΑΝΟΝΙΑ ΤΟΥ ΝΑΒΑΡΟΝΕ και νομίζουν ότι αυτά τα δυο σχετίζονται.... όμως καμία σχέση!!!)

Μέσα σε αυτον τον κόλπο ειχε αγκυροβολήσει ο τουρκικός στόλος, ενω ο Ιμπραημ έλειπε στην καλαματα. Μόλις πλησίασε ο Αγγλογαλλικός στόλος (Κόδρικτων-Χέυδεν-Δεριγνύ, ονόματα γνωστα απο αθηναικούς δρόμους) οι άγγλοι έστειλαν αγγελιοφόρο για καποια διπλωματική διευκρίνηση, την οποία αγνόησαν οι Οθωμανοί και τότε άρχισε του Κουτρούλη ο γάμος.... τα δυσκίνητα και αγκυροβολημενα τουρκοαιγυπτιακά πλοία βυθιζόντουσαν το ένα μετά το άλλο σε βάθος μόλις 50 μέτρων..... άστα να πάνε.. τελικά ο Κουστώ (1980) βυθισκόπισε την αρμάδα και πήρε μαζί του ό,τι χρυσαφικό υπήρχε πάνω..οι δικοί μας άργησαν να αντιληφτούν το φαγοπότι....

Αριστερά:... ό,τι απέμεινε απο την αρμαδα... άγκυρες, βόλια και πυροβόλα.. που εκτίθενται στο Κάστρο.... Δεξιά: Το Νιόκαστρο διαθέτει Μουσείο καθώς και χώρο που εκθέτουν βυθισμένους Οικισμούς της Ν. Πελοποννήσου. Ειναι χαρακτηριστική η φωτογραφία που δείχνει, απο την πλευρά της Αερόπλης, πώς σχηματίστηκε η Ελαφόνησος (από βύθισμα της περιοχής λόγω σεισμού).

Η Ακρόπολη είναι απόρθητη απο την πλευρά της θάλασσας.. βραχοι και ξερες την προστατεύουν.... πραγματικά ελέγχει την είσοδο του κόλπου...

Απο την Ακρόπολη φαίνεται επιβλητικα η Ι.Μ. Μεταμορφώσεως, που αρχικά ήταν τζαμί (μπορεί να το αντιληφθεί ο επισκέπτης από την εμφάνιση του κτίσματος) για την εξυπηρέτηση των θρησκευτικών αναγκών του μουσουλμανικού πληθυσμού.

Κατά τη διάρκεια της βενετικής κατοχής (1865-1715) λειτουργούσε σαν εκκλησία. Την περίοδο 1900-1930, ο ναός απέκτησε και το καμπαναριό που έχει μέχρι και τις μέρες μας.

Σήμερα ο ναός βρίσκεται σε κατάσταση συντήρησης και ο εσωτερικός διάκοσμος (εκτός του τέμπλου) είναι ανύπαρκτος.

Ο τρούλος αποτελείται απο κόκκινο τούβλο, τοποθετημένο κατά τέτοιο τρόπο ώστε να εκτονώνει τις δυνάμεις πίεσης προς τα άκρα, εκεί που βρίσκονται τοξοειδή υποστηρίγματα

Μεταξύ Σφακτηρίας και Νήσου Πύλου, ένα ψαροκάικο επιστρέφει με γεμάτα τα δίχτυα του.... η περιοχή έχει πολύ ψάρι.. όμως στο τιμοκατάλογο που βρήκα στην Πύλο, οι τιμές για ψάρι άρχιζαν απο 60 ευρώ και πάνω..... θαλάσσιες business!!

Ας μιλήσουμε όμως και λίγο για την επίσκέψη μου στην περιοχή. Ήταν επιστημονική και αναφερόταν στο γνωστό πείραμα ΝΕΣΤΟΡ, ένα πείραμα νετρίνων, αυτών των κοσμικών σωματίων, που δεν έχουν μάζα, τρέχουν ασύλληπτα γρήγορα, διαπερνούν το σώμα μας στο πίτσ φυτίλι και βασικά δεν ξερουμε πολλά πράγματα για αυτά. Το πολυμήχανο μυαλό των επιστημόνων έκανε μια φάκα για να μπορέσουμε μπας και τα συλλάβουμε... αυτή η φάκα, γνωστή ως υποβρύχιο τηλεσκόπιο, που εχει μήκος όσο ο πύργος του Άιφελ βυθίστηκε αρχικά στο Φρέαρ Οινουσών με σκοπό μια μερα να φτασει (το τηλεσκόπιο) στον πάτο, στα 5267μ!!! Τα νετρίνα, σε τετοια βαθη "ζαλίζονται" και επιβραδύνουν και έτσι είναι πιο ανιχνεύσιμα. Οι αμερικανοί κάνουν ανάλογα πειράματα σε ορυχεία. Εμείς εδω έχουμε τη θάλασσα και μάλιστα το βαθύτερο σημείο της Μεσογείου. Με τον καιρό, όταν το τηλεσκόπιο φτάσει στον πάτο, ίσως να ανακαλύψουμε πράγματα για τη φύση των νετρίνων που σήμερα είναι παντελώς άγνωστα....

Εδω μέναμε... σε κάμπινγκ στη Γιάλοβα.. μια τοποθεσία που τους καλοκαιρινούς μήνες θυμίζει Μύκονο, χάριν του ξενοδοχειακού συγκροτήματος costa navarino. Όπως μου έλεγε ο Μπαλαφούτης, που διατηρεί εδώ το Λαογραφικό Μουσείο, πέρσι έγινε το ετήσιο συνεδριο της Amway (πυραμοδωτή επιχείρηση προιόντων παγκόσμιας κλίμακας) και η Γιάλοβα γνώρισε μέρες δόξας. Εμείς, καθε πρωί απολαμβάναμε εδώ!!! το μπάνιο μας και την ηρεμία της περιοχής.

Πιάσαμε παρέα με γερμανούς και ελβετούς (οι μοναδικοί γείτονες αυτήν την εποχή στο κάμπινγκ) και διακρίναμε ότι δεν χρησιμοποιούσαν ούτε μια πλαστική σακκούλα (απο εκείνες που παίρνουμε σωριδόν απο το Lidl) και σπάνια παίζαν με το κινητό τους... ασε τώρα..ξύνω πληγές!!!

Η περιοχή διαθετει παλιά οικήματα που μοιάζουν σαν μικροί πύργοι... τετράγωνοι σαν οχυρά, θυμίζουν την εποχή της τουρκοκρατίας... εξαιρετικά δείγματα αρχιτεκτονικής!!

1,5 χλμ προς τη χώρα υπάρχει ο καταρράκτης Καλαμάρη. Οδηγώντας προς το χωριό Σχοινόλακκα συνανταμε ένα χωματόδρομο και τον ακολουθούμε μέχρι το τέλος του. Εκεί αφήνουμε το αμαξι και περπαταμε για 15 λεπτά. Το μονοπάτι καλύπτεται από άγρια βλάστηση, τελικά φτάνουμε σε ένα μεγάλο ξέφωτο που σχηματίζεται από άφθονα πλατάνια. Εκεί βλέπετε, ότι είδα και εγώ. Έλειπαν μόνο οι νεράιδες!!!!

Στην επιστροφή επισκεφτήκαμε την Κυπαρισσία, που εχει δυο ενδιαφέροντα σημεια για επίσκεψη. Ο Παλιός Νερόμυλος (παλιά υπήρχαν πολλοί). Κτίστηκε και λειτούργησε πριν το 1850. Είναι ο μύλος του Μαυρογένη ή του Κατσαπρόκου. Είναι ο 10ος νερόμυλος από μια σειρά μύλων που λειτουργούσαν με το ίδιο νερό από ψηλά. Οι μύλοι εγκαταλείφθηκαν σιγά-σιγά πλην του Παλιού Νερόμυλου, που λειτούργησε ως το 1974.

Μετά την απελευθέρωση ο νερόμυλος μετατράπηκε σε αρχηγείο των ανταρτών του ΕΑΜ. Στο μύλο έκαναν τις συναντήσεις και ήταν το επίσημο στέκι τους. Ο νερόμυλος πολλά χρόνια πριν τον πόλεμο και μέχρι το 1945 ήταν και ταβέρνα. Μετά τον πόλεμο η ταβέρνα έγινε και καφενεδάκι και μικρομπακάλικο και ψιλικατζίδικο. Έτσι λειτούργησε και μετά το 1974 που σταμάτησε ο μύλος, μέχρι που πέθανε ο μυλωνάς. Στο μαγαζί του μύλου σταματούσαν όλοι οι στρατοκόποι περαστικοί, πεζοί η με τα άλογά τους, που περνούσαν για τα χωριά τους. Σταματούσαν επίσης διάφοροι εκδρομείς ενώ οι Κυπαρισσιώτες ξενύχτηδες έφταναν εκεί τα ξημερώματα για να ακούσουν τα αηδόνια. Τέλεια!!!!

Ποιός ξέρει την πυρίφτρα (ποντιακή ονομασία).... το φτυάρι που βγάζουμε τα ψωμιά απο το φούρνο... εδω ο φούρνος απο την εποχή του μυλωνα!!

... και ποιός δεν θυμάται τις οκάδες (οι δεκαοχτάριδες σίγουρα όχι). Μονάδα μέτρησης που καταργήθηκε το 1959 με την εισαγωγή του κιλού ως μετρικού συστήματος. Αν και ο Βασιλιάς Όθων είχε νομοθετήσει τη χρήση του κιλού, επρεπε να περιμένουμε σχεδόν 130 χρόνια για να χρησιμοποιήσουμε το "κιλό" ως επίσημη μονάδα βάρους!!!

Η Κυπαρισσία είναι επίσης γνωστή και για το κάστρο της. Όπως όλα τα κάστρα της περιοχής, βρίσκεται σε περίοπτη θεση και αγναντεύει τη θαλασσα....

Μέρος Β: το ταξίδι στην Αυστραλία

Η επίσκεψη στην Πύλο μ'έφερε πίσω πολλά χρόνια. Τότε που ταξίδεψα στον κόσμο, ενώ άλλοι συνομήλικοί μου δεν γνωριζαν τη διπλανή πόλη ή σαν κύριο παιγνίδι τους ήταν η ρόδα!!! Ο πατέρας μου (γεννημένος στη Ρωσία) ήταν φευγάτος ταξιδιάρης.... έκανε τρία ταξίδια στην Αυστραλία μέχρι το 1974 και στο τελευταίο εγκατεστάθηκε εκεί μόνιμα! Σε ένα ταξίδι του, με πήρε μαζί του και έτσι είχα την ευκαιρία να δω έναν άλλο κόσμο. Τις στιγμές αυτές θυμάμαι έντονα και είναι μια ανακούφιση στη μίζερη καθημερινότητα, ότι τα σημαντικά πράγματα της ζωής μας βρίσκονται κάπου αλλού. Όταν η υπόλοιπη οικογένεια μάς αποχαιρέτησε στο λιμάνι του Πειραιά, η παιδική μου ηλικία δεν μου επέτρεπε συναισθηματισμούς... έβρισκα όλη την επιχείρηση σαν ένα παιγνίδι. Όμως ήταν μια μεγάλη τραγωδία για πολλούς ξενητεμένους. Θα ξαναδώ τα αγαπημένα μου πρόσωπα, μονολογούσαν κάποιοι, θα τα καταφέρω κάποιοι άλλοι. Ήταν η εποχή που το ταξίδι κρατούσε ένα σχεδόν μήνα και το πρώτο γράμμα θα ερχόταν μετά από δύο μήνες! Με μία βαλίτσα γεμάτη ελπίδες και όνειρα, αλλά με άδειες τσέπες ξεκινούσαν οι περισσότερα για τις χώρες των ανακαλύψεων, χωρίς να γνωρίζουν τι τους περιμένει. Το μόνο που γνώριζαν, και τους τρόμαζε η ιδέα, ήταν να τους απορρίψουν, ως ασθενικούς ή ανήμπορους προς εργασία, και τους δείξουν το πλοίο της επιστροφής. Τα πλοία των καημών, όπως το Πατρίς, το Αυστραλία κ.ά. σήμερα δεν υπάρχουν, ούτε καν σαν παλιοσίδερα.

Στον Πειραιά επιβιβαστήκαμε στο πλοίο Flaminia που ερχόταν απο Τεργεστη, γεμάτο απο γερμανούς μετανάστες. Μία μπάντα (του δήμου;;) παιάνιζε χαρμόσυνα εμβατήρια για τους λυπημένους επιβάτες... αλλά εγώ ήμουνα στον κόσμο μου. Θα έκανα ένα ταξίδι που άλλα παιδιά δεν το είχαν ούτε καν ονειρευτεί. Περάσαμε την Κρήτη βράδι και φτάσαμε στο Σουέζ. Το καράβι δεν έπιασε λιμάνι.. περίμενε να έρθει η σειρά του για να διασχίσει τη διώρυγα του Σουέζ, που εγκαινιάστηκε το 1854, και θυμάμαι ότι ήταν μια ξεχωριστή εμπειρία, με είχε εντυπωσιάσει.... σχεδόν 24-30 ώρες διαρκεί το πέρασμα των 168 χιλιομέτρων και γύρω σου βλέπεις μόνο έρημο και καμίλες.. όπως στα παραμύθια. Στη νότια άκρη του είναι το Πόρτ Σάιντ, και το πλοίο έπιασε λιμάνι. Ο πατέρας βγηκε απο το πλοίο για να τηλεγραφήσει στη μανα μου.... φτασαμε Αίγυπτο STOP.. είμαστε καλά STOP.

πρώτο μέρος του ταξιδιού: Πειραιάς-Κολόμπο (σημερινή Sri Lanka)

Μετά ξεκίνησε η διάσχιση της Ερυθράς θάλασσας, δεν θυμάμαι πόσες μέρες... δεξια-αριστερά δεν βλέπαμε ακτές, μέχρι που φθάσαμε στο Άντεν, λιμάνι της σημερινής Υεμένης. Το Άντεν βρίσκεται σε μια ηφαιστειακή χερσόνησο που συνδέεται με την ξηρά με έναν επίπεδο αμμώδη ισθμό. Το λιμάνι είναι ο κρατήρας του σβηστού ηφαιστείου. Εκει, το πλοίο έμεινε μια μερα και κατεβήκαμε στην πολη. Αμυδρές αναμνησεις απο την πόλη, που ήταν αγγλική αποικία μεχρι το 1963. Μετά το πλοίο ξεκίνησε για ένα πολυήμερο ταξίδι στην αραβική θάλασσα. Οι μερες περνούσαν ανέμελα για μενα, πνιγμένος μέσα στο παιγνίδι μου, ενώ έβλεπα τον πατέρα μόνο στα γευματα και το βραδι στον ύπνο.

To MS Flaminia (7000 κόρων) ταξίδευε μετξύ Τεργέστης και Σίδνευ

Θυμάμαι, πώς στο μπαρ του πλοίου δοκίμασα για πρωτη φορά Coca-Cola, που δεν είχε ακόμη εισαχθεί στην Ελλάδα, όπως επίσης και κάποια γλυκά με σοκολάτα (σαν προφιτερόλ) που τα αντιπαθούσα. Όμως οι μερες περνούσαν ξένιαστα στην παιδική φαντασία, χωρίς τους προβληματισμούς των μεγάλων. Παιγνίδι και πάλι παιγνίδι!!! Και κάποτε φτάσαμε στο Κολόμπο (στη σημερινή Σρι Λάνκα που ονομαζόταν τότε αγγλική Κευλάνη). Εδω, το πλοίο έμεινε σχεδόν δύο μέρες. Όπου έπιανε το πλοίο ήταν κάτω απο αγγλική κατοχή. Επαναστατικά κινήματα δεν υπήρχαν τότε. Υπήρχαν μονο εύφορες περιοχές που οι ντόπιοι δεν μπόρεσαν να αξιοποιήσουν. Γιαυτό ήρθαν οι αποικιοκράτες που "κάθισαν" για πολλά χρόνια.. και όταν έφυγαν (τους έδιωξαν) το πρόβλημα των ντόπιων συνεχίστηκε.. όπως και το ταξίδι μας προς το νότιο ημισφαίριο, διασχίζοντας τον Ινδικό Ωκεανό. 10-15 μέρες βλέπαμε μόνο ουρανο και θάλασσα.

 

δεύτερο μέρος ταξιδιού: Κολόμπο-Ισημερινός-Πέρθ-Μελβούρνη-Σίδνευ

 Θυμάμαι πώς ειχα βαρεθεί..... και ρωτούσα τον πατέρα μου, πότε θα δούμε στεριά...να εκεί μου έλεγε και έδειχνε τις Μαλδίβες ή καποια ξεχασμενα βραχονησια του Ινδικού (είχαν πάνω τους και φοίνικες..μικρές οάσεις). Η θάλασσα ήταν ήρεμη, η ζέστη αφόρητη και οι επιβατες είχαν δυσφορία. Το πλήρωμα το ήξερε και διοργάνωνε φιέστες, όπως τη γιορτη του βαπτίσματος στον Ποσειδώνα με το πέταγμα ενός επιβατη στη θάλασσα.

Αυθεντικη εικόνα απο το MS Flaminia σε νεώτερα ταξίδια του προς την Αυστραλία

Οι μέρες περνούσαν και μια μέρα είδαμε στεριά!!! Ήταν το endeavour μας, όπως του πλοιάρχου Cook που πρωτοπάτησε (1770) το πόδι του στην (ανατολική) Αυστραλία και κατέσφαξε τους Αβορίγινους!! Πλησιάζαμε στο Πέρθ, το οποίο δεν θυμάμαι καθόλου. Τα προηγούμενα λιμάνια με είχαν εντυπωσιάσει και εχω ακομη πολλές αναμνήσεις. Μετά, η Αδελαίδα, η Μελβούρνη και τέλος το Σίδνευ με την ονομαστή γέφυρα.Μέναμε στη συνοικία Redfern με τη ρωσίδα γιαγια μου, τη θεια και το θειο μου που είχαν ήδη μεταναστευσει απο τις αρχές του ΄50. Ο δρόμος είχε μονοκατοικίες με κήπους στο πίσω μέρος του σπιτιού. Ακόμη και σημερα, όλο το Σίδνευ (εκτός απο το εμπορικό κέντρο) κάπως έτσι είναι. Γιαυτο και η metropolitan area είναι τεράστια και εκτείνεται σε μια ακτίνα 80 χλμ.

Σερφάρωντας τυχαία στο διαδίκτυο βρήκα μια ιστοσελίδα, που περιέγραφε το ταξιδι δυο αυστριακών ζευγαριών στην Αυστραλία με το ίδιο πλοίο και την ίδια ημερομηνία. Στην ιστοσελίδα υπάρχει το μπαρ που έπινα την Coca Cola αλλά το πιο εκπληκτικό απο όλα είναι η παρακάτω φωτογραφία του ζευγαριού, που λιάζονται στον ήλιο...

Πίσω ακριβώς, υπάρχει ένα παιδάκι που κάνει ζουζουνιές και τραμπάλα στις σιδεριές του καταστρώματος. Μήπως είμαι εγω!!!!!!!!!!! Ας το αναλύσουμε λοιπόν μεγεθύνοντας τη φωτογραφία και συγκρίνοντάς την με μια άλλη που ειχα τραβήξει μερικούς μήνες πριν στο σχολείο που πήγαινα.

Αριστερα: φωτό που είχε τραβηχτεί την ίδια ακριβώς περίοδο στην αυλή του σχολείου με κάποια χαρακτηριστικά σημεία (σε κύκλους). Δεξια: η φωτό της ιστοσελίδας μεγεθυσμενη σε αντιπαραβολή με την προηγούμενη φωτό.

Συγκρίνοντας τις δυο φωτό μπορούμε να εξάγουμε τα εξής συμπεράσματα:

1.  ένα λοφίο που έχω προς τη μέση του κεφαλιού μου, εμφανίζεται και στις δυο φωτογραφίες,

2. το κοντό μαλλί φαίνεται το ίδιο, ίσως και το πουκάμισο να ειναι το ίδιο, αν και δεν φαίνεται στη φωτογραφία,

3. το παντελόνι είναι το ίδιο και στην αριστερή τσέπη υπάρχει ένας λευκός λεκές που φαίνεται και στις δυο φωτό, 

4. τα πόδια τα σταυρώνω κατά περιέργο τρόπο... ακόμη και σήμερα!!

5. τέτοιες σκανδαλιές (κρεμασμένος με στυλ αναρριχητού) λίγα παιδάκια της εποχής εκείνης θα έκαναν (ήμουνα γνωστός και ως αλητάμπουρας της γειτονιάς μου),

6. οι διαστασεις σώματος προς κεφάλι μάλλον ταιριάζουν (περίπου 2.16-2.22),

7. ο πατερας στεκεται όρθιος παραδίπλα (βλ. αρχική φωτογραφία, εκείνος με τα γυαλιά) και με κυττάζει, αν και δεν ειμαι πολύ σίγουρος αν είναι αυτός. Τα χαρακτηριστικά του ήταν ψηλός (γυρω στο 1.80μ), μάλλον αδύνατος και είχε μια μπούκλα μαλλιών στο κούτελο,

8. συγκρίνοντας τα σχετικά ύψη εμού και του πατέρα μου και με την προυπόθεση ότι ο πατέρας είχε ύψος 1.8μ, προκύπτει το ύψος μου γυρω στα 1,22μ (φυσιολογικό για παιδί  7 χρονών). Η μέτρηση αυτή δεν ειναι ακριβής.

Το αν ειμαι εγω ή οχι απομενει να αποδειχθεί αν θα μπορούσα να βρω και άλλο υλικό. Τα ζευγαρια της ιστοσελίδας θα ειναι σήμερα μεταξύ 90-100 χρονών και δεν θα ασχολούνται με το διαδίκτυο, εκτός και αν εχουν πεθανει. Ποιός άλλος θα μπορούσε να βοηθήσει;;;